Category: Բնագիտություն 2016-2017 ուսումնական տարի
Արտազատություն
Ինչպե՞ս են բույսերն իրականացնում խարամների հեռացումը։ Բույսերի և կենդանիների կենսագործունեության արդյունքում առաջանում են նյութեր` ջրի ավելցուկ, ածխաթթու գազ, միզանյութ և այլ միացություններ, որոնք նրանց պիտանի չեն, որոշ նյութեր նույնիսկ վնասակար են: Սրանք, այսպես կոչված, «թափոններ» են, որոնցից յուրաքանչյուր օրգանիզմ ազատվում է յուրովի: Նյութափոխանակության արգասիքներից` խարամներից ազատվելու գործընթացը կոչվում է արտազատություն, որը բնորոշ է բոլոր կենդանի օրգանիզմներին: Բույսերն արտազատության մասնագիտացված օրգաններ չունեն, սակայն բոլոր դեպքերում նյութափոխանակության վերջնական արգասիքները՝ խարամ ները, հեռացնում են օրգանիզմից կամ կուտակում հատուկ պահեստարաններում։ Այդ գործառույթն իրականացնում են գեղձային մազիկները, նեկտարանոցները և գեղձիկները, որոնք տեղակայված են օրգանների մակերեսին։ Ի՞նչ է տերևաթափը: Շատ վնասակար նյութերից բույսերն ազատվում են տերևաթափի ժամանակ: Որոշ բույսեր ջրի և աղերի ավելցուկից ազատվում են տերևի եզրերին գտնվող հատուկ հերձանցքերի միջոցով: Որոնք են միջատների արտազատության օրգանները: Միջատների արտազատության օրգանները մալպիգյան անոթներն են, որոնք կույր ծայրով սկսվում են մարմնի խոռոչից և բացվում են հետնաղու մեջ։ Միջատի մարմնի խո ռոչը ողողող հեմոլիմֆայից նյութափոխանակության արգասիքները պատերով անցնում են խողովակների մեջ, այնուհետև լցվում աղիքի մեջ: Աղիքից ջուրը հետ է ներծծվում հեմոլիմֆայի մեջ, իսկ պինդ արգասիքները հեռացվում են: Որտե՞ղ են կուտակվում վնասակար նյութերը բույսերի և կենդանիների օրգանիզմներում: Ողնաշարավոր կենդանիների արտազատության հիմնական օրգանը երիկամներն են, որոնք արյան միջից հեռացնում են նյութափոխանակության հեղուկ արգասիքները: Երիկամներում ձևավորված մեզը մի զածորաններով հոսում է միզապարկի մեջ, իսկ այն տեղից հատուկ անցքով դուրս է գալիս օրգանիզմից: Թռչունները չունեն միզապարկ, հետևաբար մեզը նրանց արտազատության օրգաններում չի կուտակվում և անմիջապես հեռացվում է։ Արտազատության գործընթացին մասնակցում են նաև այլ օրգաններ: Շնչառության ժամանակ արտազատված ածխաթթու գազը կենդանիների օրգանիզմից հեռանում է թոքերի, խռիկների, մաշկի միջոցով, ջուրը` մաշկի (քրտինքի հետ) և թոքերի միջոցով:
Նյութերի տեղափոխումն օրգանիզմում
- 1. Նյութերի տեղափոխումն օրգանիզմում
- 2. Կենդանի օրգանիզմերում կատարվում են բարդ գործնթացներ: Բջջում մի օրգանոիդը տեղաշարժվում է մեկից մյուսը: Միաբջջին օգնում է ցիտոպլազման, իսկ բազմաբջջի դեպքում ցիտոպլազմաները միմյանց հետ հաղորդակցվում են: Բուսական բջիջների մեջ, դա անցկացվում է նրբագույն խողովակների միջոցով, ոնոնց միջով անցնում են ջուրը և սննդանյութերը: Բույսերը չունեն այնպիսի օրգաններ, որոնք օգնեն նրանց ապահովելու նյութերի տեղաշարժումը հյուսվածքներում: Բազմաբջջի դեպքում նյութափոխանակությունը անցկացվում է արյունատար համակարգի միջոցով:
- 3. Նյութի տեղաշարժումը բույսի օրգանիզմում 1. ջուր և հանքային աղեր 2. թթվածին 3. ջրային գոլորշի
- 4. Արյունը դա կարմիր գույնի հեղուկ է, որը կա մարդու երակներում: Արյունը շնչառական օրգաններից թթվածինը տանում է հյուսվածքներ: Կան միջատներ, որոնց արունատար համակարգը բաց է: Դա սիրտն է և անոթները: Արյունը լավ զարգացած է թռչունների մոտ: Նրաքն ունեն քառախոշ սիրտ, որոնք օգնում են, որպեսզի նա ստանա թթվածին և արյունը ավելի լավը լինի:
- 5. Հաստուկի և արմատների առաջացումը կեղևը օղակաձև կտրելուց հետո
ԳԼՈՒԽ 7 § 7.2 ՇՆՉԱՌՈՒԹՅՈՒՆ, ԲՈՒՅՍԵՐԻ ԵՎ ԿԵՆԴԱՆԻՆԵՐԻ ՇՆՉԱՌՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Շնչառություն- Բոլոր կենդանի օրգանիզմները շնչում են: Շնչառությունն օրգանիզմի և շրջակա միջավայրի միջև տեղի ունեցող գազափոխանակությունն է, որի ժամանակ օրգանիզմը օդից կլանում է թթվածին (O2) և արտաշնչում ածխաթթու գազ (CO2): Միաբջիջ բույսերը և կենդանիները կլանում են ջրում լուծված թթվածինն իրենց ողջ մակերեսով: Առաջացած ածխաթթու գազը նույնպես հեռանում է բջջի ողջ մակերեսով: Սա շնչառության ամենապարզ տիպն է, որը կոչվում է բջջային շնչառություն: Նույն կերպ են շնչում նաև մի շարք բազմաբջիջ կենդանիներ (աղեխորշավորներ, տափակ որդեր):Բջջային և մաշկային Բույսերը, սնկերը և բակտերիաները շնչառական հատուկ օրգաններ չունեն։ Ծաղկավոր բույսերի շնչառությունն իրականացվում է հերձանցքերի և ոսպիկների միջոցով, որոնցով բջիջները ստանում են թթվածին և հեռացնում ածխաթթու գազը։
Կենդանիների շնչառության օրգանները խիստ բազմազան են և կախված են նրանց կենսամիջավայրից: Ջրային կենդանիների մեծ մասը շնչում է խռիկնեով: Խռիկներով են շնչում ձկները, շատ փափկամարմիններ և հոդվածոտանիներ: Ցամաքային կենսաձև վարող հոդվածոտանիներից միջատները շնչում են օդատար խողովակներով։Նրանց մարմնի յուրաքանչյուր հատվածի վրա կան զույգ շնչանցքեր: Ցամաքային ողնաշարավորները շնչում են թոքերով։ Երկկենցաղները շնչում են մաշկով և թոքերով, իսկ սողունները՝ միայն թոքերով։ Թռչունների թոքերը սպունգանման են։ Թռիչքի ժամանակ արյան և օդի միջև գազափոխանակությունը կատարվում է և՛ ներշնչման, և՛ արտաշնչման պահին: Շնչառության այս եղանակը կոչվում է կրկնակի։ Կաթնասունների շնչառական համակարգը կազմված է շնչուղիներից և թոքերից։ Շնչառական համակարգի օրգաններից մեկը՝ կոկորդը, պարունակում է ձայնային ապարատ և մասնակցում է ձայնի առաջացմանը։ Չնայած բարդ շնչառական օրգանների առկայությանը` ցամաքային կենդանիների մեծ մասը, այդ թվում և մարդը պահպանել է նաև մաշկային շնչառությունը: Մաշկային շնչառությանը բաժին է ընկնում շնչառության ընդհանուր ծավալի 1-2 %–ը: